مقدمه:

گوجه فرنگی با نام علمی (Solanum lycopersicum)متعلق به خانواده (Solanaceae) می باشد.

امروزه ارقام بسیار زیادی از گوجه فرنگی در دنیا پرورش داده میشوند که این ارقام از نظر رنگ، شکل و سایز متفاوت هستند.

طول دوره رشد گیاه گوجه فرنگی بستگی به شرایط و دمای محیط ، نوع رقم و اندازه بوته ها دارد. دوره رشد آن ممکن است بین 5-4 ماه طول بکشد. بذر گوجه فرنگی را در خزانه یا گلخانه کشت می کنند و بعد از اینکه نشا به مرحله 4-2 برگه رسید آن را به زمین اصلی انتقال می دهند .در مناطق معتدل پس از برطرف شدن خطر سرمای بهاره و در مناطق گرمسیر در اواخر زمستان بوته ها را کنار جویی های به فاصله 50 سانتی متر و عرض پشته ها 100 سانتی متر می کارند. فاصله بوته ها روی خطوط کاشت 50-75 سانتی متر می باشد .

خاک و کود :

در مناطق سردسیر گوجه فرنگی را در زمینهای شنی رسی و در مناطق گرمسیر در زمین های رسی شنی کاشته و 20-30 تن کود دامی پوسیده و 50-75 کیلو ازت 100-150 کیلو کود فسفره و پتاسه به زمین اضافه می کنند.

مناسب ترین pHبرای رشد این گیاه بین 7-5/5 است.

دما مورد نیاز گوجه فرنگی :

یکی از عواملی که مانع انجام گرده افشانی مناسب می شود، دمای بالا است. وقتی دمای روز به بیشتر از 30 درجه افزایش پیدا می کند و دمای شب به کمتر از 24 درجه کاهش پیدا نمی کند، اثر نامطلوبی روی رشد دانه گرده می گذارد. زمانی که دمای هوا بالا رفت و تنش گرمایی اتفاق می افتد برای رفع این مشکل مزرعه باید ابیاری گردد تا با جذب بیشتر آب گیاهچه بتواند با شرایط محیط سازگار شود و بعد از خنک شدن هوا آبیاری قطع گردد.

انتقال نشا به مزرعه (کاشت):

قبل از انتقال نشاء سینی بایستی زمین آماده و خاک تا عمق مورد نظر با توجه به نوع نشاء نرم و قابلیت کشت توسط دست یا دستگاه را داشته باشد برای کشت نشاء در زمین اصلی حفره‌هایی با فاصله 60-40 ایجاد می‌کنند. اگر تراکم بوته بصورت 5/2 بوته در متر مربع در نظر گرفته شود برای هر هکتار نیاز به 25000 بوته وجود دارد.

زمان انتقال نشا به زمین اصلی، زمانی است که ارتفاع بوته 30-20 سانتی‌متر باشد. در این حالت 2 برگ حقیقی، غیر از 2 برگ لپه‌ای در گیاه به وجود می‌آید که معمولا 15 روز برای 2 برگه شدن و 30 روز برای 4 برگه شدن زمان نیاز است. بهترین زمان انتقال نشاها به زمین اصلی 7-6 هفته بعد از کاشت بذر درگلخانه است. بهتر است 14-12 ساعت قبل از انتقال، گلخانه را آبیاری نمود. در زمان انتقال، برای سازگاری نشا ها با دمای محیط خارج از گلخانه حدود 48-24 ساعت نشا ها در بیرون از گلخانه نگهداری می شوند و بعد به زمین اصلی منتقل می شوند.

نشاها را بعد از انتقال به زمین اصلی باید درجای خنک و سایه قرار دهید بدلیل اینکه نشاهای داخل سینی نشا فضای محدودی دارند و وقتی در محیط خارج از گلخانه قرار میگیرند تبخیر سطحی بیشتری اتفاق می افتد و محیط گیاهچه سریع خشک می شود و امکان از بین رفتن نشاها وجود دارد به همین دلیل تا حد امکان زمان انتقال نشا به زمین اصلی و کشت آن باید کوتاه باشد. 

همیشه برای مرحله واکاری حدود 10 الی 15 درصد نشاء بیشتری در نظربگیرید زیرا در زمان جابه جایی نشاء ها امکان از بین رفتن تعدادی نشا وجود دارد و برای به حداقل رساندن این تعداد کارگران در زمان کاشت باید دقت بالایی داشته باشند تا به ریشه و ساقه گوجه فرنگی ها آسیبی نرسانند.

گوجه فرنگی ها بطور کلی بین 70 تا 100 روز پس از کاشت نشا گوجه فرنگی ها، البته بسته به نوع واریته ی گوجه فرنگی، برداشت می شوند. میانگین طول دوره کاشت تا برداشت ارقام درشت گوجه فرنگی به ترتیب زود رس، میان‏رس و دیررس متفاوت است .

داشت :

1-علف هرز :

تعدادی از علف های هرز مزرعه گوجه فرنگی شامل : گل جالیز ، دم روباهی ، سلمه تره ، خرفه و خردل می باشدکه مهم ترین مشکل این روز های مزارع صیفی جات وجود سرطان می باشد . سرطان یا همان گیاه گل جالیز Orobanche نه تنها در کشور ایران بلکه در اکثر کشورها باعث ایجاد اختلال در رشد گیاهان شده است .گل جالیز ریشه خود را به ریشه گیاه زراعی داخل میکند و از گیاه میزبان تغذیه می کند تا کاملا گیاه را بین ببرد.

2-بیماری و آفات :

در این بخش در مورد مشکلات، بیماری ها و آفات مزرعه گوجه فرنگی صحبت می کنیم .

بوته میری:

از مهم ترین عوامل خسارت زای گوجه فرنگی می‌توان به بیماری های بوته میری اشاره کرد که از جمله مهم ترین آن ها فوزاریوم، ورتیسیلیوم و غیره می باشد در این بیماری ها در مراحل اولیه رشد عمومی ترین و مهمترین خسارت پوسیدگی طوقه و در نهایت از پا افتادگی گیاهچه ها می باشد.

3-ویروس ها:

مشکل بعدی حضور بیماری های ویروسی در مزرعه می باشد که شایع ترین آن ها ویروس موزاییک گوجه فرنگی است که عامل بروز این بیماری ویروس (Tomato mosaic virus (TMV می باشد و باعث ایجاد کوتولگی ، پیچیدگی، بد شکلی و کاهش رشد برگ ها، گل ها و کل گیاه می شود و هرچه گیاه آلوده جوان تر باشد خسارت وارد شده شدیدتر است .

بیماری بعدی مربوط می شود به ویروس (Tomato Yellow Leaf Curl Virus– TYLCV) که باعث ایجاد لوله‌ای شدن برگ، کاهش اندازه برگ، افت گل در گیاه گوجه فرنگی می شود که این ویروس بیشترین خسارت را در نواحی گرمسیری و نیمه گرمسیری وارد می کند. بیماری های ویروسی توسط حشرات یا باد منتقل می شوند و یکی از راه های پیشگیری این بیماری از بین بردن حشرات می باشد .

یکی از نکات مهم و قابل توجه در بیمارهای ویروسی این است که هیچ درمان قطعی برای از بین رفتن بیماری ویروسی در مزرعه وجود ندارد و برای جلوگیری از انتقال بیماری باید گیاه آلوده را به صورت کامل از مزرعه خارج کرد.

4-قارچ ها:

گونه ای دیگر از بیماری هایی که مزارع گوجه فرنگی را درگیر می کنند شامل قارچ ها می باشند که یکی از شایع ترین آن ها لکه برگی سپتوریایی گوجه‌فرنگی می باشد که عامل آن قارچ Lycopersici Septoria است. علائم این بیماری شامل لکه های گرد، آب سوخته، قطر تقریبی سه الی شش میلی‌متر، با مرکز خاکستری و هاله زرد می باشد. این علائم بر روی ساقه، دمبرگ و کاسبرگ در مقایسه با لکه‌های روی برگ‌ به طور معمول بسیار کوچک تر و تیره‌ تر هستند.

5-آفات :

تریپس ها ، سفید بالک ها و مینوز ها از مهم ترین آفات مزارع گوجه فرنگی می باشند مخرب ترین آفت گوجه فرنگی حشره مینوز می باشد که بیشترین خسارت را به مزارع گوجه فرنگی در بسیاری از نقاط جهان از جمله ایران وارد می کند . شب پره مینوز به اندام های مختلف گیاه آسیب می زند و حدود 50 الی 100 درصد مزرعه را از بین می برد. بارزترین مشخصات این بیماری لکه های تاولی روی برگ است .درون این تاول ها ، لاروها و فضولات سیاه رنگ موجود می‌باشد. کم کم کاملا برگ پژمرده می شود و سبب بدشکلی و از بین رفتن کامل برگ ها می گردد.

6-مشکلات فیزیولوژیک :

عوامل بسیار زیادی هستند که باعث ناهنجاری های فیزیولوژکی و کاهش کیفیت و بازار پسندی محصول می گردند. از عوارض مشکلات فیزیولوژیکی می توان به ریزش برگ ها ، ترک خوردن میوه ها ، پوسیدگی گلگاه و غیره اشاره کرد. پوسیدگی گلگاه که بدلیل کمبود کلسیم در گوجه فرنگی رخ می دهد یکی از مهم ترین و شایع ترین عوامل کاهش کیفیت محصول می باشد و از دیگر مشکلات فیزیولوزیک میتوان به استفاده بیش از حد از نیتروژن و آبیاری نامنظم مزارع نام برد که باعث ایجاد ترکیدگی میوه ها می شود. یکی از راه های پیشگیری از بیماری ها و مشکلات فیزیولوژیک انتخاب ارقام مقاوم و مناسب با شرایط محیطی می باشد.

برداشت :

میوه هایی که صدمه دیده یا بیمارند یا نمی توان به بازار عرضه شان کرد، باید از گیاه جدا شوند، ولی با میوه های سالم مخلوط نشوند. این میوه ها باید از سطح مزرعه جمع آوری شوند تا از تجمع حشرات، آفات و ایجاد بیماری جلوگیری شود.

میوه های گوجه فرنگی باید در خنک ترین ساعت روز (صبح زود یا عصر) چیده شوند. اگر قرار است برداشت در هنگام صبح صورت گیرد، باید تا زمان خشک شدن رطوبت موجود در سطح میوه منتظر ماند.